Είτε το πιστεύετε είτε όχι, στα μικρά παιδιά αρέσει να βοηθάνε και αυτή είναι η αλήθεια. Τους αρέσει και νοιώθουν περηφάνια όταν βοηθάνε μέχρι να «μάθουν» διαφορετικά. Μόνον όταν ακούνε τους γονείς τους ή τα μεγαλύτερα αδέλφια τους να δυσανασχετούν επειδή «πρέπει να κάνουν» αυτό ή εκείνο στο σπίτι αρχίζουν να αντιμετωπίζουν τη βοήθεια σαν αγγαρεία.
Αν τα προσεγγίσουμε θετικά, το να βοηθάνε μπορεί να φαίνεται περισσότερο σαν παιχνίδι. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αυτοπεποίθηση τους, τη διαπαιδαγώγηση, την πρωτοβουλία, την επιμέλεια, την επιμονή και την υπευθυνότητα – όλες αυτές τις ποιοτικές αξίες που χρησιμεύουν στη ζωή.
Υπάρχει τουλάχιστον ένα εκπαιδευτικό σύστημα που χρησιμοποιεί τα μέγιστα αυτή την αρχή του «εργασία σαν παιχνίδι». Αποφεύγοντας τις συνηθισμένες μεθόδους διδασκαλίας, ώστε να μπορέσει να ασχοληθεί περισσότερο με τα φυσικά ενδιαφέροντα του παιδιού, η Μαρία Μοντεσσόρι (1870 – 1952) μπόρεσε να χαλιναγωγήσει μερικά από τα πιο απείθαρχα νήπια στη Νάπολι της Ιταλίας και να τα μετατρέψει σε πάρα πολύ δημιουργικούς, ενθουσιώδεις και επιτυχημένους μαθητές. Ένα μέρος της διαπαιδαγώγησης της Μοντεσσόρι καλείται «πρακτική ζωή» και περιλαμβάνει τη διδασκαλία των παιδιών όσον αφορά τις βασικές ικανότητες που θα χρειαστούν σε καθημερινή βάση, όπως το ντύσιμο, την προσωπική υγιεινή και την προετοιμασία φαγητού. Παιδάκια δύο ετών, με τη νοοτροπία του «μπορώ να τα καταφέρω μόνος μου», βρίσκονται στην ιδανική ηλικία για τέτοιου είδους πρακτική εκπαίδευση, όμως υπάρχουν άφθονες προκλήσεις των πρακτικών θεμάτων της ζωής για κάθε ηλικία και επίπεδο ανάπτυξης.
Αφού εγώ η ίδια ήμουν μια πολυάσχολη μητέρα, συνήθως το έβρισκα πολύ πιο γρήγορο και εύκολο να κάνω τις μικροδουλειές από μόνη μου αντί να δείχνω στα μικρά μου παιδιά πώς να βοηθάνε. Σύντομα όμως αντιλήφθηκα πως το όραμά μου ήταν πολύ μικρό. Χρειαζόμουν βοήθεια και τα παιδιά χρειάζονταν τις ευκαιρίες να μάθουν και να νοιώσουν «ότι μεγάλωναν». Αργότερα, ανακάλυψα πως ακόμα και τα πιο κατεργάρικα παιδάκια συνήθως ήθελαν να χρησιμοποιούν την ενέργειά τους με το να κάνουν απλές δουλειές για χάρη μου αν εγώ τα προσέγγιζα σωστά.
Τα προνήπια μπορούν να βοηθήσουν με απλά γεύματα, ξεκινώντας από το πλύσιμο των λαχανικών, να απλώνουν φυστικοβούτυρο πάνω στο ψωμί ή να πλάθουν ζυμάρι για κουλουράκια ή τον χυλό για κρέπες. Τους αρέσει επίσης να σκουπίζουν, να καθαρίζουν νερά που έχουν χυθεί και να βάζουν τα μαχαιροπήρουνα στη θέση τους. Αν τους τα παρουσιάζετε με χαρούμενο τρόπο και τα ανταμείβετε με αναγνώριση και έπαινο, τότε κάθε φορά που «αποφοιτούν» προς μια νέα εργασία θα νοιώθουν υπέροχα.
Αυτό δεν χρειάζεται να σταματήσει όταν τα παιδιά σας αρχίσουν το δημοτικό σχολείο. Όταν θεώρησα ότι τα παιδιά μου ήταν αρκετά μεγάλα και υπεύθυνα ώστε να χρησιμοποιήσουν την ηλεκτρική σκούπα, τους φάνηκε το κάτι άλλο. Σε μερικά παιδιά αρέσει να καθαρίζουν τον νεροχύτη στο μπάνιο και να αλλάζουν τις πετσέτες. Σε άλλα αρέσει να μαζεύουν τα φύλλα ή να καθαρίζουν το γρασίδι ή να βοηθάνε στο πλύσιμο του αυτοκινήτου. Ο κατάλογος είναι ατελείωτος – κοιτάξτε τριγύρω και θα δείτε!
Μια άλλη καλή «στρατηγική προώθησης» είναι με το να δίνετε ονομασίες παιχνιδιών σε κάποια εργασία στο σπίτι. Το πρώτο παιχνίδι αυτού του είδους που δίδαξα στα παιδιά μου ήταν η «μυρμηγκοφωλιά». Προσποιούνταν ότι ήταν μυρμηγκάκια και πήγαιναν παντού, μαζεύοντας κάθε παιχνίδι, κύβο ή πλαστικό ζωάκι που είχε ξεμείνει και το έφερναν στη μυρμηγκοφωλιά» (εκεί που ανήκε). Ακόμα και τα μωρά μπορούν να μάθουν να παίζουν αυτό το παιχνίδι, ενώ κάθονται στα γόνατά σας ή δίπλα σας και μαζί εναλλάξ μαζεύετε τα μικρά παιχνιδάκια και τα βάζετε μέσα σε μια κούτα – ενώ μετά τα επαινείτε με το παραπάνω.
Μερικές πιθανές παγίδες και πώς να τις αποφύγετε:
- Θα νοιώσετε κάπως άσχημα κι εσείς κι αυτά, αν η δουλειά ξεπερνά τις δυνατότητές τους ή το επίπεδο συγκέντρωσής τους, γι’ αυτό μην έχετε υψηλές προσδοκίες.
- Διευκολύνετε τα παιδιά σας να επιτύχουν με το να είστε σίγουροι ότι καταλαβαίνουν την εργασία και πώς να την κάνουν σωστά.
- Αν είναι δυνατόν κάντε τη βοήθειά τους εθελοντική ή δώστε τους κάποια επιλογή ανάμεσα στις εργασίες. Αν έχετε πετύχει να τις κάνετε να φαίνονται διασκεδαστικές, τα παιδιά σας θα είναι πιο πρόθυμα να βοηθήσουν.
- Βοηθάει, ειδικότερα σε περίπτωση που η δουλειά φαίνεται δύσκολη ή επίπονη για το παιδί, να συζητάτε για κάτι αστείο ενώ δουλεύετε μαζί. Γίνετε ο προπονητής τους, ο συμπαίκτης τους και εκείνος που τα ζητωκραυγάζει.
- Μην περιμένετε μέχρι η δουλειά να γίνει πάρα πολύ ή το παιδί σας είναι πολύ κουρασμένο για να την κάνει ευδιάθετα.
- Μάθετε στα παιδιά σας να επιστρέφουν κάτι στη θέση του πριν πάρουν κάτι άλλο και να καθαρίζουν στην πορεία, όταν αυτό είναι εφικτό.
- Αν αφήσετε το παιδί σας μόνο του να κάνει μια δουλειά, μην εκπλαγείτε όταν επιστρέψετε και το βρείτε να ασχολείται με κάτι άλλο. Τα παιδιά εκτρέπονται εύκολα όταν δεν έχουν επιτήρηση. Κάπου-κάπου ρίχνετε μια ματιά πώς τα πάνε.
- Να είστε προσεκτικοί στο πώς εκφράζετε απογοήτευση και πάντα να προσπαθείτε να την αντισταθμίζετε με λόγια ενθάρρυνσης και διαβεβαίωσης. Παραμένετε θετικοί!
Υπάρχουν τόσα πολλά οφέλη για τα παιδιά, όταν αυτά χαίρονται να βοηθάνε. Όχι μόνο μαθαίνουν πρακτικές δεξιότητες και αναπτύσσεται ο χαρακτήρας τους, αλλά και ομαδικότητα και εκτίμηση για το πόσα κάνετε εσείς και άλλοι γι’ αυτά.
Τέλος, αν θέλετε τα παιδιά σας να αποκτήσουν τη συνήθεια να βοηθάνε με χαρά, τότε κάντε το συνήθεια να τους λέτε ευχαριστώ και να τα επαινείτε. Να τα ευχαριστείτε αμέσως εκείνη τη στιγμή. Να τα ανταμείβετε με αγκαλιές και ένα περιστασιακό ξεχωριστό κέρασμα. Να τα επαινείτε στο σύζυγό σας, τα άλλα μέλη της οικογένειας και τους φίλους – κατά προτίμηση όταν ακούνε και τα παιδιά τα ίδια. Τίποτα δεν οικοδομεί την αυτοπεποίθηση όπως ο έπαινος και η εκτίμηση από εκείνους που αγαπάμε περισσότερο!