Σε ένα μου ρεπό πρόσφατα, πέρασα το περισσότερο μέρος της μέρας μου στον ζωολογικό κήπο. Είχα να πάω πολύ καιρό σε ζωολογικό κήπο. Τα ζώα έχουν πολύ ενδιαφέρον και μου αρέσει να τα παρατηρώ και αυτή τη φορά έμαθα μερικά ενδιαφέροντα πράγματα. Αυτό που παρατήρησα, επίσης, το οποίο δεν το είχα κάνει όταν ήμουν πιο νέα, ήταν η λύπη που φαίνεται στα πρόσωπά τους επειδή τα ζώα αυτά δεν είναι ελεύθερα. Είμαι σίγουρη πως τα φροντίζουν αρκετά καλά σε αυτόν ειδικά τον ζωολογικό κήπο, όμως μπορεί ένα κλουβί, όσο τεράστιο και να είναι να συγκριθεί με την απέραντη ύπαιθρο στο φυσικό τους περιβάλλον;
Πρόσφατα σκεφτόμουν πολύ για τους παράγοντες που κάνουν έναν τόπο εργασίας είτε υγιή και χαρούμενο είτε τοξικό και οικτρό. Δεν θα φθάσω στο σημείο να κάνω συγκρίσεις ανάμεσα σε ανθρώπους σε κλειστούς χώρους και τους πιθήκους στα κλουβιά τους – αν και νομίζω πως κάπως έτσι το νοιώθουν κάποιοι άνθρωποι.
Τα τελευταία δύο χρόνια μελέτησα αρκετά βιβλία για επιχειρησιακά περιβάλλοντα και μερικά απ’ αυτά τα βρήκα αρκετά διαφωτιστικά και εμπνευστικά. Όλα τους προσεγγίζουν τις ίδιες αρχές-κλειδιά, όμως από διαφορετικές γωνίες. Μια απ’ αυτές είναι, πως το να νοιώθει κάποιος ελευθερία ή αυτονομία στον τόπο της εργασίας του είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες όσον αφορά το κίνητρο και την ικανοποίηση από την εργασία. Αντιστρόφως, η έλλειψη ελευθερίας στο να παίρνει κάποιος αποφάσεις που επηρεάζουν την εργασία του είναι ένας από τους σπουδαιότερους, αν όχι ο σπουδαιότερο λόγος και αιτία για την πτώση του ηθικού στον σημερινό τόπο εργασίας.
Ένα βιβλίο, το Επανακκινώντας τις Επιχειρήσεις (Reinventing Organizations) 1 εξετάζει μερικές επιχειρήσεις οι οποίες εφήρμοσαν τα τελευταία χρόνια τρόπους λειτουργίας που έρχονται σε αντίθεση με τα μοντέλα επιχειρήσεων της βιομηχανικής εποχής πάνω στα οποία βασίζονται πολλές εταιρικές επιχειρήσεις. Αυτές οι «φουτουριστικές» επιχειρήσεις επικεντρώνονται στην αυτοδιαχείριση και την ολιστικότητα – που σημαίνει ότι προσφέρουν περισσότερη αυτονομία και ελευθερία στον τόπο εργασίας και βοηθάνε τα άτομα ώστε να ζούνε μια πιο πλούσια εργατική ζωή και ως εκ τούτου μια πιο πλούσια ζωή γενικά.
Δεν είμαι της ιδέας ότι ο καθένας μπορεί και θα πρέπει να βρει «εργασία που δεν φαίνεται καν σαν εργασία επειδή μας αρέσει τόσο πολύ». Θεωρητικά ακούγεται ωραίο και αν μερικά άτομα το κατάφεραν, χαίρομαι γι’ αυτούς. Όμως είμαι πραγματίστρια και γνωρίζω πως όλοι μας δεν μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό. Απ’ την άλλη, οι περισσότερο από μας περνάμε οκτώ ή και περισσότερες ώρες την ημέρα στον τόπο της εργασίας μας, γι’ αυτό πιστεύω πως ακόμα και αν δεν «μας αρέσει», θα πρέπει να υπάρχει κάποια νότα χαράς σε αυτή, κάποιο αίσθημα σκοπού, ομαδικότητας, επιτεύγματος και εκπλήρωσης.
Μια απ’ τις αρχές που εμφανίζεται επανειλημμένα σ’ αυτά που μελετάω είναι ότι για να αλλάξει μια επιχείρηση από μια του τύπου «βιομηχανικής παραγωγής» σε μια «βασισμένη-σε ανθρώπους» τύπου, απαιτεί κάποια προσπάθεια από την ίδια την ηγεσία της. Όμως μετά από πολύ σκέψη, αντιλαμβάνομαι ποια είναι αυτά για κάποιον σαν και μένα – ένα μεσαίο διαχειριστή και όχι ένα διευθυντικό στέλεχος ή κάποιον πιο ψηλά στην ιεραρχία – που μπορώ να κάνω για να μετατρέψω το μέρος μου ή τον τόπο εργασίας μου σε ένα πιο απολαυστικό, θετικό και παραγωγικό περιβάλλον και με ένα αυξημένο αίσθημα συμμετοχής.
Ένα άλλο βιβλίο, το Χαρά στον Τόπο Εργασίας (Joy at Work) 2 περιγράφει μια εταιρεία βασισμένη σε τέσσερεις αξίες – την Εντιμότητα, τη Δικαιοσύνη, την Κοινωνική Ευθύνη και τη Διασκέδαση, ως «ανταποδοτική, συναρπαστική, δημιουργική και επιτυχημένη». Ο συγγραφέας αναφέρει πως «η χαρά στην εργασία αρχίζει με την ατομική πρωτοβουλία και τον ατομικό έλεγχο». Αν και εγώ η ίδια μπορεί να μην έχω τον πλήρη έλεγχο, μπορώ όμως να παίρνω πρωτοβουλίες. Μπορώ να κάνω πράγματα που συμβάλλουν στη δημιουργία ενός πιο υγιούς και χαρούμενου περιβάλλοντος στον τόπο της εργασίας μου. Και ένα πράγμα για το οποίο έχω πάντα τον έλεγχο είναι το πώς ενεργώ εγώ – ειδικότερα, το πώς φέρομαι στους άλλους και πώς προσπαθώ να παροτρύνω την ομάδα μου.
Προσπάθησα να δω από πιο κοντά τα δικά μου συμπεράσματα για την εργασία γενικά, την ανθρώπινη φύση, τον ρόλο μου και τα προσωπικά μου κίνητρα και για ορισμένα άτομα. Για παράδειγμα, βασίζω εγώ τις συνδιαλλαγές μου στην εργασία πάνω στην ιδέα ότι «οι συνεργάτες μου βάζουν τα δικά τους ενδιαφέροντα πάνω από το τι είναι καλύτερο για την επιχείρηση και συμπεριφέρονται εγωιστικά» ή πάνω στην ιδέα ότι «οι συνεργάτες μου θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα ταλέντα τους και τα χαρίσματά τους για να κάνουν μια θετική συνεισφορά στην επιχείρηση και τον κόσμο;»
Ξέρω τι είναι αυτά που με παρακινούν. Ξέρω ότι είναι «η αυτονομία, η δεξιοτεχνία και ο σκοπός», 3 ή να το ερμηνεύσω με δικά μου λόγια: Το να έχω αρκετή ανεξαρτησία στο να παίρνω αποφάσεις για την εργασία μου που με επηρεάζουν, για να μπορώ να μαθαίνω νέες δεξιότητες, να βελτιώνω αυτές που έχω και να κάνω κάτι το οποίο νοιώθω ότι αξίζει. Και για το μεγαλύτερο μέρος, αυτά ακριβώς παρακινούν και τους περισσότερους από εκείνους με τους οποίους συνεργάζομαι. Προσπαθώ να πιστεύω πως βαθειά μέσα τους οι περισσότεροι άνθρωποι – ειδικά εκείνοι οι οποίοι, σαν και μένα, εργάζονται μη κερδοσκοπικά με κοινωνικούς στόχους – έχουν καλή θέληση, νοιάζονται για την επιχείρηση και την κοινωνία γενικά και προσπαθούν να κάνουν μια καλή δουλειά. Και ακόμα και αν ένα μόνο άτομο στο γραφείο – εγώ – είναι ευτυχέστερο και λιγότερο αγχωμένο επειδή αντιμετωπίζει τους άλλους ευσπλαχνικά, προσφέροντάς τους το δικαίωμα της αμφιβολίας και προσπαθώντας να κάνω ό,τι μπορώ για να πάνε τα πράγματα καλά για όλους μας … λοιπόν και αυτό είναι μια αρχή.